Baharatlar & Otlar
Lezzetli yemek hazırlamak , onlara çeşni katmak aromalı ot ve baharat kullanımı ile sağlanır çoğu mutfakta. Bazen bunların yapraklarını (nane gibi), bazen çiçeklerini (kaparide olduğu gibi) ya da tohumlarını (anasonda olduğu gibi) hatta kökünü (turpta olduğu gibi) bazen de maydanozda olduğu gibi tamamını kullanırız.
Adaçayı: Kuvvet verici ve uyarıcı olan adaçayı bizde Batı ve Güneybatı Anadoluda yetişir. Çok kaynatmadan demlenerek hazırlanır.
Anason: Maydanozgillerden bir bitki tohumu. Anayurdu Mısırdır. Rakı yapımında ve hamur işlerinde kullanılır..Ayrıca çeşni karışımlarında, şekerlemelerde, dondurma yapımında da kullanılır. Spazm giderici, gaz söktürücü ve ağrı kesici özelliği ile ilaç gibi de kullanılır.
Biberiye: Daha çok kuzu rosto ve ızgaralarda kullanılır. Akdeniz çevresinde yetişir. Çalı görünümünde bir bitkidir. Baş ağrısı ve gerilim şikayetlerindede kullanılır.
Cevz-i bevva: Diğer bir adı küçük hindistan cevizidir. Rendelenerek toz haline getirilir. Tavalarda, soslarda ve et yemeklerinde kullanıldığı gibi, kek ve sıcak şarap yapmada da kullanılır.
Çörek otu: Siyah, acımsı lezzetli ve çok özel kokuludur. Çiğneyince kolayca kokusu hissedilir. Unlu ürünlerde süslemek ve lezzet vermek için kullanılır. ( Ekmek, çörek, bisküvi ve tulum gibi bazı peynir çeşitlerinde kullanılır.)
Defne: Defne ağacının kurutulmuş yaprakları baharat olarak kullanılır. Tüm mutfaklarda önemli bir yeri vardır. Balık, et ve kümes hayvanlarının etlerinden yapılan yemeklerde, soslarda kullanılır. Bazı likörlerde de kullanılır.
Fesleğen: Tropik kökenli, nanegillerden olan bu otun anayurdu Hindistandır. Bahçe ve saksılarda yetişir. Domatese çok yakışır. Yemeklere lezzet vermek için kullanılır. Bazı bölgelerde zeytinyağlı dolmaya da konur.
Hardal: Turpgillerdendir. Tohumu toz haline getirilip sirke ile karıştırılır. Izgara etlere çok yakışır..
Ihlamur: Hoş kokulu, sarı beyaz çiçekleri olan, ılıman iklimlerde doğal olarak yetişen bir ağaçtır. Çok rahatlatıcı bir etkisi olan ıhlamur aynı zamanda mide bağırsak hastalıklarında da kullanılır.
Kakule: Zencefilgillerden, kokulu bir bitkidir. Hem baharat hem ilaç olarak kullanılır .Güney Hindistan ve Sri Lanka'da yetişir. Arabistan'da kahveye katılır.
Karanfil: Mersingillerden bir bitkidir. Hindistan, Filipinler ve Afrikada yetişir. Tomurcukları kurutulup ya öyle yada öğütülerek kullanılır. kek, komposto, reçel, bazı sos ve yemeklerde kullanılır. Kuvvetli kokulu olup yakıcı ve baharlıdır.
Kekik: Ballıbabagillerden, kokulu bir bitkidir. Et, ızgara, sebze, balık gibi yemeklerde kullanılır. Soğuk algınlığı ve öksürük için de kullanılmaktadır.
Kimyon: Kuzey Mısırda yetişir. Tüm Akdeniz ülkelerinde kültürü yapılmaktadır. Orta Anadolu bölgesinde yetiştirilir. Köfte, et yemekleri ve salatalarda kullanılır. Hazım, kramp ve gaz sancıları için kullanılır.
Kırmızıbiber: Kırmızı renkli batıcı kokuludur. Kayseri, Bursa, Urfa'da yetiştirilir.Baharat olarak pastırma çemeninde, etlerde, sebzelerde, çorba, sos ve salçalarda çok kullanılır. Sindirim ve hazımsızlığa karşı kullanılmaktadır.
Kişniş: Maydanozgillerden, kurutulmuş meyvesi baharat olarak kullanılan bir bitkidir. Aromatik yumuşak ve hafiftir. Konya ve Burdur'da ekimi yapılmaktadır. Fırın yemeklerinde, dondurma ve çiklet yapımında, çeşni karışımlarında kullanılır. Ayrıca şurup, likör, şekerlemelerde de kullanılır. Avrupa, Afrika ve Asya'da doğal olarak yetişir.
Kuşburnu: Beyaz ve pembe çiçekli dikenli bir çalı görünümünde ağaçtır. Yaygın olarak Anadolu'da bulunur. Turuncu, kırmızı renklerde olup, C vitamini içerir.
Mahlep: Ülkemizde Tokat, Niksar, Amasya, Zile, Çorum ve Mardin'de yetiştirilir. Beyaz çiçekli bir ağaçtır. Tohumu meyvelerinden sıyrılarak alınır, güneşte kurutulur. Kek, çörek, kuru pasta ve likör yapımında kullanılır. Ayrıca sağlıkta idrar söktürücü özelliği vardır. Parfüm ve gıda sanayiinde yer alır.
Maydanoz: C vitamini, kalsiyum ve demir içerir. Her türlü yemekte kullanılır. Sapları ise kuvvetli bir idrar söktürücüdür. Kurutularak da kullanılabilir.
Melis otu: Limon çiçeği
Mercanköşk: Kekiğe benzeyen taze bir ot, salata, pizza, yumurtalı, sebze ve et yemeklerinde kullanılır. Kayalık ve ormanlık alanlarda yetişir. Keskin bir tadı vardır. Kan şekeri düzeyini düşürdüğü söylenir.
Nane: Kuvvetli kokulu, otsu bir bitkidir. Yemeklerde çok kullanılır. Aynı zamanda ilaç olarak ta mide ağrılarında, çarpıntı ve migrende etkilidir. Limonla birlikte çay gibi demlenir.
Rezene: Salata, et, şekerleme, dondurma, puding ve çeşni karışımlarında kullanılan anason kokulu bir ot. Tatlımsı ve yakıcıdır. Kuzey Anadolu' da yetişir. Tohumları şarap yapımında kullanılır. Yaprağı ve tohumu özellikle balık yemeklerinde kullanılır. Tansiyon düşürücü ve idrar söktürücüdür. Sindirimi kolaylaştırıcı özelliği ile bebeklere gaz sancısını gidermek için verilir.
Safran: Süsengillerden, çiçekleri toplanır ve tepecikleri kurutulur. Yemeklere sarı bir renk verir. Safran eğer hileli ise zeytinyağı ile karıştırılır. Hakiki safran yağda erimez. Pilav ve tatlılarda kullanılır.
Sumak: Mercimeğe benzeyen ve mayhoş bir tadı olan sumak, dövülerek baharat olarak kullanılır. Yaprakları ve kurutulmuş olgun meyveleri kullanılır. Akdeniz çevresinde yetişir. Yöresel yemeklerde sumak ekşisi olarak öğütülmüş şekilde kullanılır. Yaprakları diarede kullanılır.
Susam: Trakya, Ege ve Akdeniz bölgesinde yetiştirilen susam bir yıllık bir bitkidir. Pembe, beyaz ve mor çiçekli, kapsül gibi meyveli ve gri tohumludur. Susama Süsen de denir. Tohumlarından tahin elde edilir. Hamur işlerinde sık kullanılır. Yağı ise yemeklik yağ olarak kullanılır.
Tarçın: Tarçın ağacının kabuğundan elde edilir. İçindeki kokulu ve uçucu bir yağdan dolayı baharat olarak kullanılır. Dövüldüğü zaman kokusunu çabucak kaybeder. Sütlü ve hamurlu tatlılarda, boza - salep gibi içeceklerde ve çay olarak da kullanılır.
Tarhun: Ortadoğu kökenli bir ot, hafif acımsı bir tadı olup et ve bazı tip soslarda kullanılır.
Tere: Turpgillerdendir. Salatada kullanılır.
Vanilya: Salepgillerden. Orta ve Güney Amerika ve Madagasgar da yetişir. Kurutularak dövülür, sütlü tatlı, dondurma, pasta ve şekerlemelerde kullanılır.
Yenibahar: Mersingillerden, tohum şeklinde bir bitki meyvesidir. Kurutulup, öğütülür. Dolma, köfte ve bazı etlere çok yakışır. Kuvvetli kokulu, baharatı lezzetlidir. Çorba, turşu ve içeceklerde de kullanılır.
Zahter: Ortadoğuya has bir kahvaltılıktır. Susam, çekilmiş karpuz çekirdeği, çekilmiş sarı leblebi, diş kekik, pul biber, tuz, kimyon ve sumak karışımı bir baharattır.Ekmek önce zeytinyağına sonra zahtere batırılarak tüketilir.
Zencefil: Zencefilgillerden, güzel kokulu bir bitkidir. Brezilya, Güney asya, Orta amerikada yetişir. Meşrubat, şerbet ve likör yapımında kullanılır. İki türü vardır, beyaz ve esmer. Hem baharat olarak hem de sağlık alanında önemli bir yer tutar. Pasta, meyve salatası, dolma, pilav ve peynir çeşitlerine ilave edilir. Sağlıkta soğuk algınlığı ve mide şikayetlerinde halk arasında yaygın kullanılır. Bağırsak hareketlerini aktive eder.
Zerdeçal: Baharlı, portakalsı hafif acı bir lezzeti olan zerdeçal puding, hazır çorba, et ve turşularda kullanılır. Safra rahatsızlıklarında kullanıldığı gibi gaz giderici ve hazmı kolaylaştırıcı özelliğe de sahiptir. Boya sanayiinde de kullanılmaktadır.
İpuçları:
- Taze ot kullanacaksanız, kurutulmuş otların 3 -4 katı kadar kullanmanız gerekir.
- Kuru otları kullanmadan önce avucunuzda ufalayın ki lezzeti ve aroması daha da belirginleşsin.
- Taze otları buzdolabında su içinde veya dondurarak saklayın.
- Kurutulmuş otları daima küçük miktarlarda alıp, ışıktan uzakta sıkıca kapatılmış kaplarda saklayın.